Emetofobia, czyli lęk przed wymiotowaniem, jest zaburzeniem lękowym pod postacią fobii specyficznej (swoistej). Ze względu na bodźce ją wywołujące jest kodowana w kategorii „inne”. Szacuje się, że w ciągu roku dotyka 0,1% populacji ogólnej. Łagodniejsza forma lęku przed wymiotami jest jednak znacznie częściej spotykana, jej rozpowszechnienie szacuje się w przedziale 3,1% do 8,8% w społeczeństwie. Emetofobia czterokrotnie częściej rozpoznawana jest wśród kobiet niż mężczyzn (De Jongh, 2012). Jej rozpoznanie wymaga spełnienia kryteriów diagnostycznych dla fobii swoistej (specyficznej). Zgodnie z klasyfikacją zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego – DSM-5 (2015), aby rozpoznać fobię, w tym emetofobię, niezbędne jest spełnienie następujących kryteriów:

– strach lub lęk przed zwymiotowaniem,

– natychmiastowa reakcja lękowa,

– unikanie lub skrajne cierpienie,

– ograniczenie życia,

– minimum 6 miesięcy trwania objawów.

Natomiast zgodnie z klasyfikacją Światowej Organizacji Zdrowia – ICD-11, fobia swoista może być zdiagnozowana w sytuacji obecności lęku związanego z obecnością (fizyczną lub wyobrażoną) określonych obiektów/bodźców. Objawy powodują subiektywne cierpienie, jak również powodują u osoby zachowania unikające względem bodźców wywołujących lęk (Bliźniewska-Kowalska, 2022). 

Ze wszystkich fobii specyficznych emetofobia jest jedną z bardziej wymagających w terapii. Jest to związane z faktem, iż wiąże się z wieloma zachowaniami unikającymi. Co więcej w literaturze występuje niewiele opracowań na jej temat. Ponadto jej występowanie łączy się zazwyczaj ze znaczącym pogorszeniem funkcjonowania społecznego oraz zawodowego(De Jongh, 2012). Badania wskazują, że jej wpływ na funkcjonowanie jednostki jest znacznie bardziej wyniszczający niż innych fobii, takich jak lęk wysokości czy arachnofobia (Maack, Deacon, Zhao, 2013). Najlepiej udokumentowaną formą terapii w przypadku fobii, w tym również emetofobii, jest między innymi psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT). Istnieją również doniesienia raportujące skuteczność terapii EMDR w leczeniu lęku przed wymiotowaniem(De Jongh, 2012).

            Emetofobia zazwyczaj rozwija się w okresie późnego dzieciństwa oraz adolescencji. Istnieją dane zgodnie z którymi do jej rozwoju może przyczynić się doświadczenie traumatyczne. Dostępne są również dowody wskazujące na uczenie skojarzeniowe w emetofobii (Boschen, Veale, Ellison i Reddell, 2013), w związku z czym wymioty mogą zostać uwarunkowane z obojętnymi (bezwarunkowymi) wydarzeniami życiowymi oraz z ich negatywnymi konsekwencjami.

Główne objawy emetofobii skupione są wokół irracjonalnego lęku przed wymiotowaniem, jak również przed odczuwaniem mdłości. Aby uniknąć tych odczuć, osoba rozwija wiele zachowań unikających, zwanych zachowaniami zabezpieczającymi. Zachowania te mogą przybierać różną postać. Mogą to być próby tłumienia niektórych myśli lub wyobrażeń, bądź też unikanie określonych bodźców. Unikanie dotyczy sytuacji, miejsc skojarzonych z odczuciem mdłości bądź z wymiotowaniem, pokarmów, które, według danej osoby, mogłyby przyczynić się do zwymiotowania, jak również innych ludzi, którzy także mogą być odbierani jako potencjalne zagrożenie. Zachowania zabezpieczające przyczyniają się do znacznego obniżenia jakości życia, dysfunkcji w pełnieniu ról społecznych, uniemożliwiają falsyfikację lękowych przewidywań oraz stworzenie bardziej adaptacyjnych przekonań.

Obraz kliniczny emetofobii

W funkcjonowaniu osób cierpiących na lęk przed wymiotowaniem, poza zauważalnym ogromnym cierpieniem emocjonalnym zauważalne są zmiany w co najmniej czterech obszarach: somatycznym, poznawczym, behawioralnym oraz funkcjonowania psychospołecznego. W obszarze somatycznym pacjent odczuwa dolegliwości w obszarze jamy brzusznej oraz przewodu pokarmowego w połączeniu z zabsorbowaniem i monitorowaniem swojego ciała i odczuciach z niego płynących. Może to być ból brzucha o różnym nasileniu, odczuwalny dyskomfort, mdłości, pobudzenie pasażu jelitowego. Objawy te przy udziale procesów przetwarzania poznawczego stają się jeszcze bardziej wyraziste i nasilone.  Procesem uwagowym odpowiadającym za silne zaabsorbowanie swoim ciałem jest selektywność uwagi. Prowadzi ona do wybiórczej koncentracji na objawach płynących z narządów ciała, które są skojarzone z zagrożeniem. Procesy myślenia oscylują wokół sfery jedzenia – co zjeść, ile zjeść oraz, co bardzo ważne, aby posiłki te były spożywane w miejscach „bezpiecznych” – czyli takich, gdzie w przypadku wystąpienia mdłości lub wymiotów osoba będzie mogła się odizolować. Takie planowanie może przybierać postać lęku antycypacyjnego i aktywować określone wzorce reagowania. Innymi przykładami procesów myślowych są wszelkiego typu myśli dotyczące aktywności, planowania czynności, miejsc, spotkań celem minimalizowania ryzyka zwymiotowania, zwłaszcza w sytuacjach społecznych. Wegetatywne oraz poznawcze obszary emetofobii prowadzą do behawioralnych konsekwencji. Należą do nich między innymi: głodzenia się bądź znaczne ograniczenie liczby posiłków, jedzenie posiłków w samotności, ograniczenie aktywności poza miejscem zamieszkania. Zazwyczaj są to wszelkiego rodzaju próby unikania bądź ograniczania do minimum przebywania poza domem. Z reguły dana osoba preferuje spędzanie wolnego czasu w pobliżu domu, niechętnie oddala się na wiele godzin do galerii, restauracji czy w inne miejsca, które są związane z potencjalnym zagrożeniem. Może się zdarzyć, iż trudnością będzie również podjęcie pracy, bądź też uczęszczanie do szkoły. W praktyce bardzo często trudności te prowadzą do konsekwencji w postaci napięć w relacjach bądź rozpadu relacji, jak również do funkcjonowania zawodowego poniżej możliwości jednostki. Z czasem może się okazać, iż jedynymi aktywnościami osoby cierpiącej na lęk przed wymiotowaniem stają się wyjścia do pobliskiego sklepu i spacery.

Specyfika poznawcza emetofobii

Zgodnie z poznawczo-behawioralnym modelem lęku przed wymiotowaniem, ważną rolę w całym procesie generowania objawów odgrywają dysfunkcjonalne przekonania. Prowadzą one do błędnych interpretacji, zniekształceń w myśleniu oraz nadmiernej i selektywnej uwagi na zagrażających odczuciach. Dysfunkcjonalne przekonania w emetofobii dotyczą przede wszystkim doznań somatycznych, w szczególności mdłości, nudności, bulgotania w brzuchu oraz przelewania się w jelitach. Pacjent na podstawie swoich doświadczeń życiowych identyfikuje tego typu objawy jako sygnał zbliżającego się zagrożenia, np. „jeśli odczuwam mdłości, to znak, że zwymiotuję”. W treści przekonań możemy zidentyfikować również inne potencjalne zagrożenia związane z odczuwaniem mdłości bądź wymiotowaniem. Jednostka może zakładać, że dolegliwości te mogą oznaczać poważną chorobę lub nawet prowadzić do śmierci. Zdarza się również, iż doświadczenia życiowe pacjenta związane są z negatywną reakcją otoczenia na sytuację zwymiotowania. W takim przypadku możemy dostrzec założenia odnoszące się do potencjalnej zagrażającej reakcji otoczenia na zwymiotowanie.

Terapia poznawczo-behawioralna emetofobii

Jak wskazują wyniki badań podstawą w leczeniu fobii prostych, w tym również emetofobii jest psychoterapia poznawczo-behawioralna. Bardzo ważną rolę w pierwszym etapie odgrywa psychoedukacja, w tym zapoznanie z modelami emetofobii. Może to pomóc pacjentowi znormalizować objawy oraz zrozumieć ich przyczynę. Psychoedukacja powinna uwzględnić również rolę myśli automatycznych w generowaniu i nasilaniu objawów. Ważną rolę odgrywa również samoobserwacja, do której służyć mogą różne dzienniczki. W dalszej pracy terapeutycznej istotne będzie skoncentrowanie się na sposobie myślenia pacjenta oraz zachowaniach zabezpieczających, czyli jego strategiach radzenia sobie z trudnością, które mogą pogłębiać dysfunkcję. Pomocne w tym procesie będą między innymi strategie reatrybucji werbalnej oraz behawioralnej.

Aby przekonać się jak psychoterapia poznawczo-behawioralna może pomóc w przypadku emetofobii zapraszamy do naszych placówek w Nowym Sączu, wkrótce w Rzeszowie oraz online. Zapraszamy także do korzystania z naszych usług terapeutycznych Polonię z całego Świata. Posiadamy doświadczenie w prowadzeniu psychoterapii w formie online.

BIBLIOGRAFIA:

American PsychiatricAssociation. (2015). Kryteria Diagnostyczne Z DSM-5 Deskreference. Wrocław: Edra Urban & Partner.

Bliźniewska-Kowalska K. (2022). Zaburzenia lękowe lub związane z lękiem. W: P. Gałecki (red.), Badanie stanu psychicznego. Rozpoznania według ICD-11 (111-122). Wrocław: Edra Urban & Partner.

Boschen, M. J., Veale, D., Ellison, N., Reddell, T. (2013). The emetophobiaquestionnaire (EmetQ-13): Psychometricvalidation of a measure of specificphobia of a vomiting (emetophobia). Journal of AnxietyDisorders, 27(7), 670-677.

De Jongh A. (2012). Treatment of a woman with emetophobia: a trauma focusedapproach. MentalIllness, 4: e3, 10-14.

Maack D. J., Deacon, B. J., Zhao, M. (2013).Exposuretherapy for emetophobia: a casestudy with three-yearfollow-up. Journal of AnxietyDisorders, 27(5), 527-534.

Autor: Jacek Romański